XI əsrin sonları — XII əsrin əvvəllərində yaşamış böyük Azərbaycan şairəsi Məhsəti Gəncəvi Azərbaycan və müsəlman intibahının parlaq nümayəndəsi və yeni şəhər poeziyasının təmsilçisidir. O, ilk məşhur Azərbaycan şairəsi, ilk şahmatçı qadın, ilk görkəmli qadın musiqiçimiz və çox ehtimal ki, ilk qadın bəstəkarımızdır.
Şairənin anadan olma tarixi məhz “Əmir Əhməd və Məhsəti” dastanında verilmişdir. Məhsəti Gəncəvi təqribən 1089-cu ildə Gəncə şəhərində doğulmuş və ömrünün sonuna qədər burada yaşamışdı. Onun əsl adı Mənicə idi, Məhsəti adını isə özünə ədəbi təxəllüs kimi götürmüşdü.
Bir müddət Məhsəti böyük Sultan Səncərin sarayında yaşamış, onun qəbullarında və burada keçirilən ədəbi məclislərdə iştirak etmişdi. Onun Sultan Məhəmmədin və onun oğlu Sultan Mahmudun saray həyatında da yaxından iştirak etdiyi bildirilir.
Böyük şairənin həyatı barədə məlumatlar əsasən əlyazma nüsxələri Azərbaycan Əlyazmalar institutunda, İstanbulda və Londonda saxlanan XIII əsrə aid edilən “Məhsəti və Əmir Əhməd” dastanından götürülüb.
Dastanın qısa məzmunu belədir: Bəlx şəhərində yaşayan bir ilahiyyat aliminin qızı olur. O, uşağın taleyini öyrənmək üçün münəccimlərə müraciət edir. Ulduzlar qızın böyük gələcəyindən, xalqın rəqabət və məhəbbətini qazanacağından xəbər verir. Lakin, qızın taleyi xərabatla (içki içilən yer, meyxana) ilə də bağlı olacağı deyilir. Atası qızını məktəbə verir. On səkkiz yaşınadək Məhsəti yaxşı təhsil görür.
Sonra Məhsəti 12 muğamı və bunların 24 şöbəsini öyrənir. O, həmçinin, musiqiçilərdən cəng, ud və bərbad alətlərində çalmağı öyrənir. Camaat heyrətlə ondan soruşur: “Bu necə olur? Sən əvvəl qızına yaxşı təhsil verir, ona Quranı öyrədirsən, sonra isə onu rəqqasəliyə hazırlayırsan?” Ata cavab verir ki, əgər onun alnında xərabata düşmək varsa, qoy buna da hazır olsun. Atasının vəfatından sonra Məhsəti Gəncəyə köçür və Xərabat adlanan məhəlləsində yaşayır.
Gəncə xətibinin yeganə oğlu olan Əmir Əhmədlə Məhsəti bir-birlərinə aşiq olurlar. Gəncə şahının şairənin birdəfəlik saraya köçməsi tələbinə görə Məhsəti Əmir Əhmədə təklif edir ki, Bəlx şəhərinə qaçsınlar. Əvvəlcə şairə özü oraya gedir. Onun gəlişi şərəfinə Bəlxin və bütün Xorasanın şairləri buraya yığışır, şer yarışı başlanır. Məhsəti poetik tapmaca söyləyir. Heç kim onu aça bilmir. Yarışın bu yerində heç kimin tanımadığı bir şəxs peyda olur və tapmacanın cavabını gözəl bir şerlə söyləyir. Hamı anlayır ki, onların qarşısındakı şəxs Əmir Əhmədddir. Dastanın sonunda bildirilir ki, sevgililər doğma Gəncəyə qayıdır, öz nigahlarını rəsmi şəkildə bağlayırlar və bu nigahdan onların iki övlad olur.
Atası öldükdən sonra Əmir Əhməd Gəncənin xətibi olur. Sonra o özü də rəhmətə gedir. Məhsəti Əmir Əhmədin ölümünə o qədər göz yaşı tökür ki, axırda gözləri tutulur. Şairə öz sevgilisindən sonra iki il yaşaya bilir.
Dastanda Məhsətinin Nizami Gəncəvinin yanında basdırıldığı göstərilir. Doğrudan da 1923-cü ildə Nizaminin məzarı Şah Abbas məscidində basdırılmaqdan ötrü çıxarılarkən onun yanında bir qadın cəsədi də tapılmışdır. Onların tanışlığını sübut edən Nizaminin bir şerini göstərmək olar. Bu misraların Məhsətiyə ithaf olunduğunu ehtimal edilir:
Sənin sənətin musiqi çalmaqdırsa,
Mən zil və bəm səsləri dinləmək istəyirəm
Sürməli kipriklərini yana dartma
Bir ox at, közləyirəm
Bilirsən ki, sənsiz yaşamağa qüdrətim çatmır,
Əgər həyatımı istəyirsənsə, al, sənə verirəm.
Görürəm, əbəs yerə uğura ümid bağlamışam,
Mən son nəfəsimlə səni çağırıram.
Nizami öz canını sənə bağışlayır –
Qəbul et, necə ki, mən iztirabları qəbul edirəm…
İlk dəfə olaraq Səhab Tahiri tərəfindən Məhsətinin müxtəlif mənbələrdən rübai, qitə və qəzəlləri toplanmış və 1957-ci ildə 200-ə yaxın şeir parçasından ibarət divanını tərtib etmişdir.
Məhsəti Gəncəvinin rübailəri təkcə azərbaycan dilinə deyil, ingilis, italyan, alman və fransız dillərinə tərcümə edilmişdir. Məhsəti Gəncəvinin Gəncədə muzeyi yaradılmış və 1980-cı ildə heykəli ucaldılmışdır.
Məhsəti Gəncəvi. Rübailər (N.Rəfibəylinin tərcüməsində)
Kişi öl, əgər sən qadın deyilsən,
Bir an oxşamazsan başımı nədən?
Zər verər busəmə dünya şahları,
Zərsiz sən bir busə almazsan məndən!
Görüşdə şəftəli bir bəhanədir,
Alma, üzüm, duzlu püstə, de, nədir?
Narım, alça olma, badam gözlərim
Üzüm giləsi tək yaş tökər bir-bir.
Hər iki dünyanın kərimi Sənsən,
Qocaya, cavana kömək edənsən!
Sənin rəhmətinə əminik, Allah,
Könlümüz şad olur sənin feyzindən.
Məni kam almağa qoymadı zaman,
Gücü çatan qədər elədi divan.
Deyəsən əhd etmiş, dolandıqca hey
Məni də özüylə hərlətsin dövran.
Xidmətdən qovulmuş bir kəsdir ürək,
Adın-sanın yoxsa, həyatdan əl çək.
Bu dünya elə bir karvansaradır
Ki, qara pula da dəyməzmiş, gerçək.
Qəlbinə eşqdən söz yazan bir kəs
Bir ləhzə ömrünə puç deyə bilməz,
Bir həmdəm aradıq ömrümüz boyu,
Bizə həmdəm oldu yanıq bir nəfəs.
Eşqin mənbərinə çıxandan ki biz
Eşqdən başqa söz bilmədik hərgiz.
Bizim bu mənzilə ayaq qoymasın
Eşq ilə yanmayan, buz kimi hissiz.
Aşiqlər evinin dərvazəsi, bil,
Olmuş çoxdan bəri bizim bu mənzil.
Məhsulumuz qəmdir, bihuşuq müdam,
Şadlıq bu xanənin qonağı deyil.
Özgədən heç zaman gözləmə kömək,
Quru budaq kölgə salmaz, ey ürək!
Qənaət əzizlər, tamah xar edər,
Az olan şeylərə qənaət gərək.
Başqa mədəndəndir eşqin gövhəri,
Seçmişlər aşiqlər bir özgə yeri.
Eşq dəni yeyən quşun yuvası
Bir yerdir bu iki dünyadan qeyri.
Bir qəlp pulu bizdən almırlar, inan!
Süpürər hamını əcəl dünyadan.
Xərabatdan çıxıb dedi bir qoca:
“Şad yaşa, torpaqda çox yatacaqsan”.
Dad ürək əlindən, dad eşq əlindən,
Çoxlarıdək düşdüm bu möhnətə mən.
Ürəkdir səbəbi bu ahü-zarın,
Dad ürək əlindən, dad eşq əlindən,
Ey ürək! Ömrünü vermisən badə,
Gülüb yetməmisən kamə, muradə.
Kimsə yetişmədi dadıma, heyhat!
Mən sənin əlindən gəldim fəryadə.
Qəminlə ürəkdə qalmamış həvəs,
Cavanlıq şövqü də keçəcək əbəs.
Eşqin bir ölümdür, qalmışdır yalnız,
Yaşamaq adıyla bir quru nəfəs.
Xalqın başında gər olsan da bir tac,
Ağladar səni də bir gün ehtiyac.
Xalqın dərdinə qal, ona yaxın ol,
Qorx o gündən özün olasan möhtac.
Bu dünya bir qızıl kuzəyə bənzər,
Suyu gah şirindir, gah da ki zəhər.
Çox da öyünmə ki, uzundur ömrün,
Əcəl köhlənində hazırdır yəhər.
Havada, səhrada olan toz, torpaq
Keyqubad, Firidun torpağıdır, bax!
Fələyin təknəsi deyil bu dünya,
O bir qan teştidir, qan tası ancaq.
Qoca bir guşədə əlində badə,
İçib ağlayırdı, gəlirdi dadə:
– Tövbəni kim pozdu, ya Rəb, mənəmsə,
Barı Sən rəhmini pozma dünyadə!
Qızıl dedi: “Mənəm hər günə gərək,
Duz kimi möhtacdır mənə hər xörək.
Məni ölü kimi basdırmayın siz,
Həyat üçün mənəm ən yaxın kömək”.
Nəmli gözlərimdən axan gilələr
Xəncərdən damlayan al qana bənzər.
Qəlbim kabab olmuş, tökür qanlı su.
Kababdan qanlı su damlamaz məgər?!
Hünərin səfası acıdır müdam,
Odur, hünər suyu içmir bir adam.
Alçaq adamların cəhalət odu
Hünəri küləyə vermişdir tamam.
Sənə qismət olsa beş gün bu həyat,
Öz könlünlə yaşa, qəlbini yaşat…
Həmnəfəs axtarma, üzlətə çəkil,
Həmnəfəs aynanı pasladır, heyhat!
Mən ki çöldə bitən bir otam, ey mah.
Nə suyum var mənim, nə taleyim, ah!..
Nəsihət əbəsdir; qızıl teşt içrə
Kəsilmiş bir başın nə xeyri, eyvah!
Boy-buxunu, çiyni nöqsanlıdan dad,
Namərd kişilərdən yaxşıdır arvad.
Bivəfa dostlardan düşmən yaxşıdır,
Etibarsız dostu yadından çıxart.
Şam başından yanar, göz yaşı tökər,
Gəldiyi qapıdan o çıxıb gedər.
Başınla öyünmə, şamə diqqət et,
Məhv olur başıyla ayağa qədər.
Nədən səni belə yandırdılar, şam,
Yoldan çıxartdılar burda bir axşam?
Sən özün dilə gəl, neyləsin, əgər
Yaranmışsa ancaq yanmaqçün adam?!
Olursa Misir, Rum, Çin sənin, ancaq
Bil ki, bütün dünya sənin olacaq.
Kefini kök saxla, çünki son qismət
On arşın kəfəndir, üç arşın torpaq!
Buludla çarpışan görürəm səni,
Günəşi arayan görürəm səni.
Bu göz bəbəyimdə varsansa, neçün
Suya qərq olmuşsan, görürəm səni.
Qəminin eşqilə cahana gəldim,
Canımı eşqinə qurbana gəldim.
Bu könlüm qəminin məkanıdır, yar,
Qəmini çəkdikcə mən cana gəldim.
Ey dost, məhəbbətin ömrə duzaqdır,
Arzum istəyindir, bu sözüm haqdır!
Aldı qərarımı sifarişlərin,
Səbir dedikləri məndən uzaqdır.
Xərabatdan çıxan bir ay ucaldı,
Fələyin damında bir çadır saldı.
Qəflətən ucaldı Hatifdən bir səs:
“Bu dünya bir saman çöpünə dəyməz!”
Könülsüz Xərabat içrə sən gəlmə,
Dərvişlik rəmzini bilməsən, gəlmə!
Başından keçənin yoludur bu yol,
Bu yolda can qurban verməsən, gəlmə!
Xərabat – yeridir igid ərlərin,
Burda yeri yoxdur bədgövhərlərin,
Hörmətlə qədəm qoy bu yola, çünki
Yeri deyil bura hiyləgərlərin.
Sən, ey işvəsiylə gözəl görünən,
Əyləş, acıqlanma, əl çək fitnədən.
Əyridir vədin də qaşların kimi,
Əysən də bu camı, gəl dağıtma sən!
Gözlərimdən qan-yaş axıtdım dünən,
Göylərə sovurdum torpaqları mən.
Kimin duasıdır, bilmirəm, ey dost,
Ki, ölmədim sənin dərya qəmindən.
İqbal gəlib bu gün kaşanəmizə,
Dünya deyir indi: bir qulam sizə,
Dövlət ki, ağıllı axtarar daim,
İndi köməkçidir taleyimizə.
Arvadla kişini bağlayar kəbin,
Bu işə yol verir şəriət, ayin.
Mənimsə kəbinim bir rübaidir,
Varmı bu kəbinə yol verən bir din?
Daşda od olsan da, ey saqi, əgər,
Əcəl suyu səni bir gün söndürər.
Bu dünya torpaqdır, mütrüb, qəzəl de,
Saqi, nəfəs yeldir, badə ver, yetər!
Bütpərəstlik xoşdur, sən bir büt olsan,
Məstlik xoşdur, şərab versən camından.
Elə yox oldum ki, eşqində sənin,
Bu yoxluq varlıqdan yaxşıdır, inan.
O dərya təbinlə bəhsə girərək,
İstəsən lovğalıq etməsin fələk,
Lütf-kərəm qılıb buyur saqiyə,
Sənin piyaləni doldursun tək-tək.
Ürəyim doludur eşqinlə, nə qəm!
Bir sözlə bu halı deyə bilmərəm.
Sıxılır ürəyim, yox taqət, saqi,
Bihuşluq daha xoş deyilmi bu dəm?
Qəmlə dost elədi camalın məni,
Qızıl tək saraltdı xəyalın məni.
Səninlə içərəm şərabı ancaq,
Əbədi məst edər vüsalın məni.
Camalın nur saçır bizə biqərar,
Hara getsəm, qəlbim sənə can atar.
Kənizin əlindən badəni al iç,
Qəlbimdə hər zaman sənin ətrin var.
Əlimdə qədəhlə sənin küçəndən
Hər gecə, sevgilim, sərxoş keçdim mən,
Eşqi şərab kimi tökdüm qədəhə,
Huşa getdim, düşüb sındı əlimdən.
Gözəl, bax, bir mənəm, bir sən, nə xoş hal!
Nuş edək şərabı, coşsun cah-cəlal.
Gecə yar zülfü tək uzansın, fələk!
Sübhün açarını sən quyuya, sal!
Dur çəngi dindirək, bir ülfət qataq,
Şərab içək, utancaqlığı ataq.
Hiylə şişəsini çalıb daşlara,
Canamazı bir cam şəraba sataq.
Dedim: məsləhət ver bizə, ey ürək!
Şirin meydən içək, acıdan içək?
Dedi: acıdan iç, yoxsa Şirinə
Vurğun deyilsən ki, sən də Fərhad tək.
Doyunca mey içən dolaşar çılpaq,
Keçinər dünyada bir dəlisayaq.
Əfi düşmənlərim kor olsun deyə,
Bu yaqut şərabı içirəm ancaq.
Laləni süsləmək vaxtıdır tamam,
Gül üstə, ey xacə, gəl qaldıraq cam;
Dəftəri sataraq, şərab nuş edək,
Gəlib mədrəsədə quraq intizam.
Meyxanə önündə xumar gözlərin
Dün müjdə verirdi aşiqə min-min.
Zülfünə fərman ver, ağır zəncirdən
Xilas etsin canın bu divanənin!
Qatırı satmaqçün tövləyə girdin,
Qızıl tapmaq üçün onu itirdin.
Sat, yenə o pulu sərf et məclisə,
İçək, ta deməyək zərər gətirdin.
Əlimdə qızıl pul, qızıl tək üzüm,
Xərabata girdim cürətlə özüm.
Xərabat şagirdi qovladı məni,
Söyləyin, bu hala mən necə dözüm?
Sənə dəm verirəm gül dodağımdan,
Qara zülflərimdən, şux yanağımdan.
Məst, ayıq, ya xumar rəqs eləyirəm,
Çəng çalıram sənin qarşında hər an.
Mən tikansız, təzə, ətirli güləm,
Qəmlərini çəkən şeyda bülbüləm.
Şahların qolunda oturan qırğı
Düşmüşdür toruna, eyləmə sitəm!
Ayla Zöhrə kimi üzünlə gözün,
Yusiflə quyu tək xalınla üzün;
Sən buğdayı, mənsə samantək sarı,
Samansız buğda heç gördünmü özün?
Zülfün camalına bir yaraşıqdır,
Xərabat əhlinə nurdur, işıqdır.
Ey Şərq günəşinin nuru, xoş gəldin!
Gözəllər şahına qapı açıqdır.
Bizi nə ox gücü bir an saxlayar,
Nə də kədər dolu quru dörd divar.
Zülflərin boynunda zəncir olanı
Zəncirlə evdə heç bənd etmək olar?
Öldürüb bir kəsi bıçaqla əgər,
O şirin ləbində tutsan bir qədər,
Sonra o bıçağı vursan ölüyə,
Dodağın zövqündən ölü dirilər.
Bir busə ver mənə qənd ləblərindən,
Bir yox, iki, üç, dörd, beşini ver sən,
Altı, yeddi, səkkiz, doqquzunu ver,
Sonra da on busə lütf eylə birdən.
O mim ləbindədir bu dodaqlarım,
O gümüş qoynundur güllü baharım…
İki ayrı canda bir ürəyik biz,
Bilirəm qədrini, nadir mirvarım!
Canan, ağzın kimi ürəyim təngdir,
Bəxtim zülfün kimi qapqara rəngdir;
Hanı üzündəki o ay, o günəş,
Qəmindən bükülmüş tənim xərçəngdir…
Məni dodağınla satın al, canan?
Məkkə qapısına apar, et qurban.
Günahım var isə, qoy zindan olsun
Mən tək günahkara çahi-zənəxdan.
Məni sevirmişsən doğrudan, ey yar!
Qoymursan gözündən bircə an, ey yar!
Zarafat eyləyib bir yalan dedim,
Nə yaxşı onu da duymusan, ey yar!
Başımı yolunda qurban da versəm,
Eşqindən bu könül ayrılmaz bir dəm.
Bir gün görəcəksən ki, sənin, sənin,
Sənin ayağına düşüb ölmüşəm.
Çənənin quyusu zindandır mənə,
Camalın Kəbə tək məkandır mənə,
O kafir zülfünün qıvrımları, yar,
Çoxdandır mayeyi — imandır mənə…
Yarın damarını çərtəndə, aman,
Diqqət et, incitmə sən, ey qanalan!
Qoluna vurduğun hər bir neştərin
Ucu ürəyimə sancılır, inan!
Qəlbim yaralıdır, rəhm elə, ey yar,
Qalmadı könlümdə bir səbrü-qərar.
Bir anlıq vəsl üçün təsəlli ver ki,
Nə başqa bir arzum, nə ümidim var.
Acıqlanma, – dedi, – ey yar, bu gecə,
Dinlə nəsihəti, dildar, bu gecə!
Açaram qoynumu sənə, səbir elə,
Gəl qisas axtarma, zinhar, bu gecə!
Sən arx kənarında məst oturmusan,
Ey sərv qamətli, ayüzlü canan!
Kuzəylə yanına gəlirəm, sanma,
Mən su doldurmağa gəlirəm arxdan.
Könlümə yar oldu bu gecə dilbər,
Yalqız gecələrdən şikayət eylər.
Ey gecə, kədərim olsan da, getmə,
Səadət də olsan, gəlmə, ey səhər!
Bu gecə yola gəl, rəhm elə, canan,
Mən yanıran, sən də bu atəşlə yan,
Zülfünün ucuyla qaldır yanğını,
O da bu gecə tək uzundur, aman!
Ömrün bu dünyada əbədi olsun,
Könlün səadətlə, şadlıqla dolsun.
Sənin istəyinə uymayan başlar
Sürahı başıtək bədənsiz qalsın.
Saçların ətrafa xoş ətir saçar,
Səhər yeli onu vurub dağıdar.
Qolunu boynumda görsə bir zahid,
Heç ola bilərmi o, bir də dindar?!
De, hardan gəlirsən, ey rahəti-can,
Gözlərimin nuru, sevgili canan?
Səninlə mey içim, – dedin, – bu səhər,
Ey səhər munisim, gəl, gəl, hardasan?!
Bu vüsal gecəsi amandır, yatma!
Murada yetməyə zamandır,yatma!
Xumar gözlərini qapama, ey yar!
Bu, ələ düşməyən bir andır, yatma!.
Hələ mey var ikən, ey nigar, yatma,
Busəsiz qalarsa dodaqlar, yatma!
Gecə qaranlıqdır, badələr aydın,
Xəlvət bir guşədir, mey də var, yatma.
O gül dodaqların səpəndə şəkər,
Can quşu qəfəsdə çırpınmaq istər.
Gəl günah işləyək bal dodağınla,
Kafərsən bu işi rədd etsən əgər.
İş sənin deyilsə, bitməsin bir an,
Sənə qurban olsun bu dövlət, bu can.
Qəmindən başqa bir arzumuz varsa,
Qızıl tək əritsin qoy məni hicran.
Yarın barmağında üzük olaydım,
Onun əllərində kaş ki solaydım!
Ox atanda məni düzəldə idi,
O gül dodağından öpüş alaydım.
Səndə rahatlanır bütün yaranan,
Yox, məşuq demirəm, sən bir məbudsan!
Qəzəldə xəttüxal adını çəksəm,
Bəhanədir, qəsdim tək sənsən, inan!
Keyf əhli təzədən işrətə başlar,
Keyf edər əldə cam, qabağında yar.
Bəxşayiş verməyi öyrənər səndən
Məclisdə piyalə qaldıran şahlar.
Dedim: “Bir gəl”. Dedi: “Hara deyirsən?”
Dedim: “Qucağıma”. Söylədi: “Əhsən!”
Dedim: “Gəl mey içək”. Dedi: “İkimiz”.
Keçmək olarmı heç belə dilbərdən?..
Gəl qoy dodağını dodağıma, yar,
Sən məni yenidən həyata qaytar.
Eşqindən o qədər məst olmuşam ki,
Neyləsən, bilmərəm dünyada nə var.
Bir nar gülü kimi yanırsan, canan,
Kənara çəkirsən özünü xalqdan.
Yandırıb qolunu bir yar eşqinə.
Olmusan, de, hansı vüsala qurban?
Könlümə yar oldu bu gecə dilbər,
Bu gecə sevgilim nəvaziş eylər.
Mən bu parlaq şamı aldım əlimə,
Nə olar, ey gecə, gəlməsin səhər.
O günəşüzlüyə olummu heyran,
Yoxsa kam alımmı qara saçlardan?
Lətifdir, gözəldir bütün hər yeri,
Axı harasına bənd olsun insan?!
Qarışqa yol salar şəkər üzünə,
Söykənər laləyə bənövşə yenə,
O gümüş üzündən bir xəncər çıxar,
Vurar bu dünyanı biri-birinə.
Ey dost, o qəmzəndir belə can alan,
Saçların tər-təzə, qaşların kaman.
O çəmən sərvinə səcdə edənlər,
Dad edər o uca boyundan, aman!
Gül dedi: “Gözümü açmamış hələ,
Səadət bağından dərməmiş gilə,
Gülab çəkmək üçün dərdilər məni,
Görüm o əllər də kəsilsin belə!”
Yaşıl otlar üstə cilvələnir gül,
Bülbül şurə gəlib açır şirin dil.
Onlar hər ikisi heyran olmuşlar:
Gul gödək ömrünə, təkliyə bülbül.
Sənə həsəd edir yasəmən, gözəl,
Ey nazı min fitnə eyləyən gözəl!
Yolunun üstündə bir çeşmə gördüm
Ki, suyu axmada gözümdən, gözəl!
Hər məclis çiçəklə, güllə bəzənər,
Köynəyi cırılmış uşağa bənzər.
Tərləyib qızarmış, həyalı qönçə
Ağzında tutmuşdur, sanki, simü-zər.
Şahlar sevincinə xəbərsən, ey gül!
Bülbülə ilhamsan, hünərsən, ey gül!
Bu lətif hüsnünlə, qorxuram ki, sən.
Sərxoş ayaqlara düşərsən, ey gül!
Gül üzdən niqabı aç gül əyyamı,
Doldur gül fəslində şərabla camı.
Sən kimi yar ilə səhər mey içən
Aşiqin gül vaxtı coşar ilhamı.
Toxunma könlünə biçarə gülün,
İncitmə qəlbini avarə gülün.
Səbanın eşqiylə olmuşdur, ey dost,
O qanlı köynəyi sədparə gülün.
Gül yola baxırdı, rəngi solmuşdu,
Bülbülün eşqiylə gözü dolmuşdu.
Bayaq bəzəndiyi yaşıl paltarı
İndi parçalayıb dəli olmuşdu.
Gülə mənzil olmuş yenə də çəmən,
Köynəyi yırtılmış ta ətəyindən.
Dedim: Kim yırtmışdır səbir pərdəni? –
Qalxıb səhər yeli söylədi ki: “Mən”.
Sübhün o müşk iyli yüngül nəfəsi
Toxunduqca gülə, gəlir həvəsi.
Gülür təzə-təzə bahar buludu,
Qalxdıqca bülbülün ahü-naləsi.
Bağ alışıb yandı qırmızı güldən,
Bir gül köynəyidir ömrümüz həmən;
Əcəlin küləyi yırtmamış onu,
Gül ilə badəni buraxma əldən.
Gül dedi: “Bir sərv qamətli əgər
Olsa, gözəl bağı bir cənnət edər”.
Meh tənə vurdu ki: “Qonşun tikandı,
Qonşudur çirkinlə daim gözəllər”.
Ey rəngi şəftəli gülü tək olan,
Dodağının ətri dərdlərə dərman!
Çənənin altında bir bağça gördüm,
Şəftəli istərəm mən o bağçadan.
Üzünün rəngidir gülün üzarı,
Gülə bəzək et sən o gur saçları,
Dur bağa çıx, sənsiz güldə səfa yox,
Sərvin kölgəsində ətir saç barı.
Mən, ey Xətiboğlu, sənə cananam,
Bil, ölüncə sənə sadiq insanam,
Ölməyə hazırdır yolunda çoxu,
Mənsə istəyirəm eşqinlə yanam.
Yetməzmi qəribə verdin işkəncə,
Cəfanın hüdudu olmazmı, səncə?!
Demişdin: Gəncədə kamə yetərsən,
İndi bu mən, bu sən, bax, bu da Gəncə!
Gümüş bəxş edərəm Hatəm tək hər an,
Hədiyyə verərəm Çini də, canan!
Sərxoşkən iki min Xətiboğlunu
Verərəm bir şirin nəğməyə qurban.
Heç doymazsan, oğlan, dodağımdan sən,
Sonra bu payı da məndən görməzsən,
Mən sənin xəstənəm, ey Xətiboğlu,
Nədən bu dərdimə dərman verməzsən?!
Ey gözəl, əlindən tutduğum zaman,
Səadət mülküdür elə bil cahan.
Gəl, ey Xətib oğlu, bu vüsalə sən
Bir şeir söylə ki, rahət olsun can.
Sənə çox yaraşır bu xoş lətafət,
Gəl yanımda otur, ey hurisifət!
Gəncə Xətibinin xudpəsənd oğlu,
Gəl, bu zahidlikdən bari tövbə et!
Şəhər tamaşana çıxıbdır, oğlan,
Zülmündən qorxaraq baxır uzaqdan.
Hər paltarı bir il geyib yırtanlar,
Eşqindən bir gündə dağıdır, inan!
Qalx, ey ikiüzlü, işvəkar oğlan,
Bütün əməlləri fitnəkar oğlan!
Verdiyin vədini üzüm suyu tək
Qədəhdən tökmə sən, eylə ar, oğlan!
Qurudu dodağım, qurudu gözüm,
O zalım oxuna mən necə dözüm?!
Eşqinin odunda su tək əridim,
Sonra öz suyumda qərq oldum özüm.
Vüsalınla dolu gecələr getdi,
Kirpiyimdən düşən incilər getdi.
Ürək rahətliyim, munisim, hər şey
Sən getdin, səninlə bərabər getdi.
Necə deyim eşqin nə cəfa verdi,
Ürəyin mənə nə vəfa göstərdi.
Gecə zülfün kimi uzun olaydı,
Deyəydim hicrində çəkdiyim dərdi.
Ey dost, qəmlə keçir sənsiz hər gecəm,
Yandırır yuxusuz gözlərimi nəm.
Zulfüntək qarışar yuxularım da,
Nərgizlərin kimi yuxuya getsəm.
Bilirdim, vəfadan xeyli uzaqsan,
Bilirdim, əhdini sındıracaqsan.
Axırda etdiyin düşmənçiliyi,
Əvvəldən mən yaxşı bilirdim, inan.
Neyləyim, eşqinlə xərabəm, məstəm,
Ciyərim kababdır, özüm şikəstəm.
Camalın həsrəti yandırır, lakin
Sənə yol tapmıram, ey boyu bəstəm!
Mənə mey ver, fələk qəmlidir yaman,
Ey yarım, öldürdü məni bu hicran.
Mənim kimi şadlıq sevəni neçün
Badəsiz, canansız əzir bu dövran?
Cəmalına həsrət yaşamaq olmaz,
Eşqinlə heç rahat yaşamaq olmaz.
Sən məni anlayıb, sakit yaşarsan,
Sənsiz mənə, əlbət, yaşamaq olmaz!
Nə üçün sən məni atıb getdin, yar,
Hicrində eylədin min dərdə düçar.
Gəl məni şad eylə vüsalınla sən,
Səndən qeyri mənə yanan kimim var?
Sən yada düşəndə ürəyim yanır,
Qanlı göz yaşıyla üzüm islanır.
Ətrin məst etdikcə hər yandan məni
Səbrimin köynəyi hey parçalanır.
Olum, sabah yeli, mən sənə qurban,
Mələk balasına xəbər ver, aman!
Söylə ki, intizar içində, yazıq
Məhsəti yol üstə gördüm verir can.
Səndən ayrılmama tədbir tökdülər,
Hicrində belimi iki bükdülər.
Hədər olmazmı bu çalışdıqları,
Sabah biz səninlə qovuşsaq əgər?
İnanma ki, sənsiz olar qərarım,
Kəsir taqətimi bu intizarım.
Əlacım qalmamış səbirdən qeyri,
Gəl, güldür aşiqi, gülüzlü yarım!
Könlüm ayrı düşdü o nurlu aydan,
Bəzənmişdir vüsal ümidiylə can,
Onsuz yaralıdır ürəyim mənim,
Görünür, bu hökmü vermiş yaradan.
Hicrində gündüzüm gecə oldu, yar!
Zamanın əlindən könlüm qan ağlar
Göndər xəyalını bizə bir gecə,
Görsün necə üzür məni intizar.
Necə gəzdim səni, andım, soruşma,
Hicrini qəmxanə sandım, soruşma!
Nə qədər vəslinə yetən əlimlə
Öz başıma vurdum, yandım, soruşma!
Ömrüm fərağında qəmdir, kədərdir,
Şadlıq ürəyimdə zərrə qədərdir.
Hicrində günləri sayıram, gözəl,
Sənsiz keçən ömrüm puçdur, hədərdir.
Bu gecə küsüşdük, yar, səninlə biz,
Acıqlandın getdin, qaldım kimsəsiz.
Sənsiz gözlərimə yuxu da getmir,
Qiyamətdir, sanki, bu bəd gecəmiz!
Gecələr ürəyim od tutub yanar,
Ahü-fəğanımdan cahan odlanar.
Könlümdən xəbərin yoxdur, qorxursan,
Dilinə gətirsən, yanar dilin, yar!
Ürək xeyir görməz hicrində hərgiz,
Qiyaməti görsün gözlərim sənsiz.
Sənə böhtan deyən mənim adımdan,
Görüm bu dünyada qoymasın bir iz!
Yol üstə düşüb o qalmışdı xumar,
Qaldırdım əlindən, oldum havadar.
Yenə də xəbərim yoxdur, bilmirəm.
O harda qalmışdır, hardadır o yar?
Dözülməz bir acı zəhərdir fəraq,
O, şövqi, həvəsi yandırır ancaq.
Ölüm can qurtarır, böyük cəfadır –
Dünyada əzizdən, yardan ayrılmaq.
Firqət yuxusundan ayılıb səhər,
Bülbül ayrılıqdan hey nalə çəkər,
Deyər: “İnsaf elə, amandır, fəraq,
Yanır atəşinlə xəstə ürəklər!”
Min bir hiylə qurub, ayırdı fələk,
Məni göz yaşıyla dost etdi ürək.
Bilmədin qədrini heç vüsalımın,
Ayrılıq zülmünü mən çəkirəm tək!
O günəş üzünə and olsun, nigar,
And olsun ətirli saçlarına, yar!
Pərişan qəlbimin çəmənzarını
Hər gecə gözümün yaşı sulayar.
Qəlbim aşiqlərin sərdəftəridir,
Verilən əzaba çox müştəridir.
Sərt bir daş kimidir ürəyin sənin,
Dözdüm o bərkliyə çoxdan bəridir.
İstədim əcəmdən namə göndərəm,
Qəlbim qan ağladı, boğdu məni qəm.
Qəlbimin qaniylə yazdım məktubu,
Həm məktub ağladı, həm mən, həm qələm.
Gözəl, bu naməni alanda ələ,
Gör ki, yazılmışdır o, göz qaniylə.
Əgər belə deyil, alma, at, get sən,
Əgər belədirsə, oxu, lütf elə!
Ey gözəl, bu dərdli məktubum ki, var,
Oxu onu gündə yüz kərə təkrar,
Yoldan götürdüyün yorğun qəlbimi,
Lütf elə, yenə də yerinə qaytar.
İsladır məktubu gözümün nəmi,
Qan rəngə boyayır hər bir rəqəmi.
Qələm də mənimtək qəmini çəkir,
Başıyla ağlayır yazdıqca qəmi.
Min il sənə məktub yazsam, a dilbər,
Eşqin hekayəti bitərmi məgər?
Sığmaz bu hekayət kağız-qələmə,
Ancaq könlüm sənə bunu nəql edər.
Sənə göndərdiyim məktubu, canan,
Qanlı göz yaşımla yazmışam, inan!
Bu qədər dərdimin hekayətini
Bilmirəm, heç nə cür eyləyim bəyan?
Bazara getmişdim bir cümə günü,
Gördüm, kəklik alıb sarın üstünü.
Tez-tez deyir ona: “Cəfa verənin
Bir gün belə qalxar göylərə ünü”.
Məni yerə yıxıb o qəssab kəsdi,
Dedi: “Güman etmə, bu, son nəfəsdi”.
Düşüb ayağıma üzr istədi o,
Demə, ayağımdan soymaqmış qəsdi.
Sən qəssabsan, mənsə qurbanınam, bax,
Dözərəm çatsa da sümüyə bıçaq.
Adətdir, satırsan kəsdiyini sən,
Məni öldürsən də, gəl, satma ancaq!
Çörəkçi yanında şagird olmuşam,
Müəzzindən qabaq yandıraram şam.
Oddan, sudan, undan qızıl çıxarıb,
Xərabatda qızıl ələrəm axşam.
Mənə töhfəsini çörəkçi dilbər
Cəhalətlə deyil, naz ilə verər.
Qəmiylə xəmirə döndərdi məni,
Qorxuram ki, oda verə bu səhər…
Yun əyirən oğlan mənim canımdır,
Onun zənəxdanı bir zindanımdır.
Onun dodağından busə ver, Allah,
Çünki o dodaqlar can dərmanımdır!
Papaqçı sevgilim şövq ilə bayaq
Tikirdi əlində atlazdan papaq.
Hər papağa yüz-yüz afərin dedim,
Dördünə biri də bəs idi, ancaq…
Bənzər, dərzi oğlu, üzün qəmərə,
Sənə yüz Məhsəti dönər çakərə.
Əlindəki sap tək yolum düşə kaş
Şəkər dodağına gündə yüz kərə!
Ləl mədənidir, ey sap, məskənin,
Küləyin atıyla yarışır tənin.
İynəsində yarın nə azdır ömrün,
İçdiyin ki, həyat suyudur sənin.
Torpaq ələyənin mən aşiqiyəm,
Dilim gəlmir açıb sirrimi deyəm.
O, torpaq ələyib qızıl axtarır.
Mən əlimdə qızıl onu gəzirəm.
O sərraf oğlunun aşiqiyəm mən,
Eyn, şin və qafa vurğunam qəlbən.
İnsanam, axır sin, nun, kaf deyiləm,
Nə istər o süzgün baxışlı məndən?
Mumkünsə, hamamçı camaat üçün
Hamam qızdırmasın, söyləyin bu gün,
Mən səhər suyunu göz yaşlarımdan,
Odunu qəlbimdən elərəm bütün.
Ey şahım, dilərəm yaşa min illər,
Sayəndə bəxtiyar gün görsün ellər!
Hər il min ay olsun, hər ay da min gün,
Hər saat min günə olsun bərabər!
Şahlar kef günündə qaldırar badə,
Xoşdur çəng səsləri gəlsə fəryadə,
Şadlıq sevər əlim, göndə saxlama,
Zərə tut belə bir əli dünyadə.
Fələyə vurardı köhlənin dırnaq,
Fələk ayrı saldı səndən onu, bax!
Gördüm ki, başını kəsdilər, şükür,
Quyruğuna dəyən olmadı ancaq.
Ey şahım, şahlardan üstün bilərək
Bəxt atını sənə bəxş etdi fələk.
Qızıl nallı atın batmasın deyə,
Yerlərə gümüşdən saldı bir örpək.
Səni mədh etdiyim, ey şahım, yetər,
Bir qadın duası bəsdir bu qədər.
Mən öküz deyiləm, buynuz nə lazım?
Olsam da, bəs deyil ikisi məgər?
Üzünün çevrəsi, heyf, qaraldı,
Qarğa dimdiyinə bir lalə aldı.
Gülün ətrafını bürüdü tikan,
Qırmızı dodağın soldu, saraldı.
Xoşbəxtdir rüxünə rüx qoysa hər kəs,
Rüxün eyləyəni şah edə bilməz.
Mən oyuna baxım, yoxsa rüxünə?
Bu halla neyləyim, mat qalmayım bəs?
Şahın qoşununu filin dağıdar,
Vəzirin min qeysər, min xaqan yıxar.
Mən sənin rüxünə qurban olum ki,
Şahları o, atdan düşürüb salar.
Zülümdür, riyadır işlərin tamam,
Bizə cövrü cəfa verərsən müdam.
Səni mat eyləsəm, incimə, oğlan,
Bununçün eşqinlə mən oynayıram.
Heç pozan olmadı qəza-qədəri,
Doğradı ümidi eşqin xəncəri,
Eşqin badəsini içdim, can verdim,
Heyhat, tapılmadı eşqin gövhəri!
Deyirlər püstənin ağzı olur dar;
Sənin qabağında olar püstə xar.
Ağzına oxşamaq istəsə püstə,
Demək, ədəbsizdir, içini çıxar.
Yolda darğa mənə rast gəldi dünən,
Əlində tutduğu çubuqla bərkdən
Döyürdü qəzəblə o bir qadını,
Tamaşa edirdi hər yoldan ötən.
Tünd məzacın məni qul edib sənə,
Üzünə, zülfünə həsrətəm yenə.
Nizə oynatdımsa türklər kimi, bax,
Bir hindli qulunam, geri dönsənə!
Bir gün Miyanəni elədik vətən,
Ağcaqanad yedi bizi sübhətən.
Dedik: “Kim dəf edər bizdən bu dərdi?”
Qalxıb səhər yeli söylədi ki: “Mən!”
Yudun xətaləri, sən ey lütfkar,
Qulluq sırğan bütün qulaqlarda var.
Günahın yükünü götür, ey Allah,
Dar gündə kimsəni sən eyləmə xar!
Məhsəti Gəncəvi. Rübailər (X.Yusiflinin tərcüməsində)
Sərxoşlara gül saçmağa yellər gəldi,
Dildarına mey süzməyə dilbər gəldi.
Öldürməyə gəlmişdir o göz hüşyarı,
Xar etməyə əttarı o ənbər gəldi.
Qəm görmüşə hər gün yeni bir qəm yetişər,
Dərd ilə yanan qəlbə dava kəm yetişər.
Aşiqləri öldürməyə çox meyl etmə,
Bir gün sənə də bəla, ey sənəm, yetişər.
Görsən məni bir söylə nədən dinmirsən?
Qan tökməyə təşnədir gözün, dönmürsən.
Çərxinmi cəfasıdır çatılmış qaşlar,
Cəlladmısan, insanlığa öyrənmisən?
Sən söylədin, ey gözəl: “Üzüm bir cənnət,
Yurdun, yuvan ondan tapacaq min ziynət”.
Düzdürmü sənin sözün, yalandır yoxsa,
Dillənməyə könlündə kimin var cürət?
Güllər gül üzündən lap əcəb qaldı xəcil,
Ağzın dadını gördü, rütəb qaldı xəcil.
Könlündə ədəbsizlik əgər varsa, çəkin,
Etsən də ədəbsizlik, ədəb qaldı xəcil.
Düşmənlərimə həmişə sən dəm tutdun,
Gəldin mənə naz eylədin, üz turşutdun.
Göy pərdəsi ardında oyunlar vardır,
Nazınla məni yetər, yetər, qorxutdun.
Ərlər yıxan ağ boynuna bir xal qonmuş,
Boynunda o, bir tilsim imiş, əfsunmuş,
Zənn etmə nişandır o gül əndamında,
Boynunda qalan ürək qanımdır, donmuş.
Bir busə üçün, – dedim, – ləbim mehmandır.
Bir busəm üçün, – dedi, – baha bir candır.
Ağlım gələrək vurdu mənim böyrümdən,
Yəni, – dedi, – al, bu müftə mal hardandır?
Zülfümlə gərək tutum səni zəncirdə,
Axtarmayım axşamkı kimi hər yerdə.
Məst olmadan əvvəl söz açım dərdimdən,
Məst oldu deyib gülmə mənə sən bir də.
Axşam məni tutdu yenə sərxoş dildar,
Göz vurdu, bacarsan, yenə bir qaç, qurtar.
Dindim: “Gecədir, tutma əlimdən, gen dur,
Birdən bizi bu halda görərlər, zinhar”.
Məst idi yenə sübh dünən bülbül də,
Gəlmişdi tutub müjdə üçün can əldə.
Söylərdi əsən yellərə: “De, Tanrı üçün,
Güldən nə soraq var gör obada, eldə”.
Ta açdı sənin naməni yorğun bəndən,
Öpdü nə qədər xəttini məftun bəndən.
Vədinlə sənin könlü, gözü şad oldu,
Göz dikdi gələn yollara vurğun bəndən.
Yer verməz ürək gözdə sənə, xar olasan,
Qəlbində də qoymaz ki, gülüm, zar olasan.
Canımda sənə yer verərəm ancaq mən,
Son dəmdə gəlib, bəlkə, mənə yar olasan.
Qəlbin dediyilə nə qədər xar oldun,
Bir zalıma sən gör nə giriftar oldun.
Anlarsan ürək, eşq nə divan tutmuş,
Bir gün yuxudan onda ki bidar oldun.
Bir cismimə bax: içində qəlbim viran!
Bir canıma bax: düşübdür oddan tufan!
Bir bax gözümə, bir gül üzün eşqindən
Yaşlar süzülür hər zaman ümman-ümman.
Bir cüt gözün ilə nə qədər qan etdin,
Zülfünlə nə çox qəlbi, de, viran etdin!
Allah özü qoy qəlbinə insaf versin,
Bəlkə, yazıq aşiqlərə dərman etdin.
Hüsnün ayı heç özündən artıq saymaz,
Bir kimsəyə əfsunla da heç vaxt uymaz.
Bir xətt çəkib dövrəsinə, ta ordan
Bir damcı da qan qaçmağa imkan qoymaz.
Xəttin çıxarıb bənövşələr tər güldən,
Xətt çəkmiş aya, könlü nə istər güldən?
Daim gecədən sübh doğardı, ancaq
Doğmuş gecə sübhündən – o dilbər güldən.
Gözdən yaş axıtma, bu işə sən yad ol,
Qoy qəmləri mən çəkim, sevin, sən şad ol.
Məşuqəyə olmaz ağlamaq, yaş tökmək,
Tərk et bunu biçarə mənə, azad ol.
Hicrinlə yetər, səbrimi, ey gül, qırma!
Zulmünlə yetər, əhdini gəl sındırma!
Dəymirsə də naməm yazasan bircə cavab,
Barı oxu, odlarda məni yandırma.
Bağlarda gülüzlər görərək sərv, yaman
Naz ilə deyirdi öz boyundan dastan.
Bir söz dedi qəddindən ona sübh yeli.
Qarşında sənin səcdəyə durdu asan.
Zülfün necə eylər üzünə naz, gör bir,
Qorxum var olum paxıllığımdan kafir.
Mən bəndəsi ollam o yelin, ağ üzdən
Qaldırmağa görsün saçını bir tədbir.
Axşam yenə tutdum o yarı mən birdən,
Yüz-yüz öpüş aldım o xurma ləblərdən.
Yar istədi söysün məni, hər busəmlə
Ağzındaca qırdım söyüşü dərhal mən.
İncitmə, – dedim, – yarımı, ey qızdırma!
Allahı gör, insaf elə, get tez, durma.
Qızdırma dedi: “Əsmə ona məndən çox,
Səndən çox ona mən yanıram, üz vurma”.
Ta düşdü bu cür ortaya hicran, könlüm,
Qorxum var, ola can evi viran, könlüm.
Gen düşməmisən sən ki yanından yarın,
Üzr istə mənim dilimcə ondan, könlüm.
Dərdinlə qəmin könlümə olmuş qismət,
Arzunla ürək göynədi həsrət-həsrət.
Nuruyla üzün qəlb evimə şam tutdu,
Andım ləbini, tapdı könül min ziynət.
Etdim dəvə üstündə yaman ah-əfğan!
Səpdim dəvənin yollarına dürr, mərcan.
Karvan su içib boşaldılan hər quyunu
Doldurdum o dəm mən gözümün yaşından.
Dersən: iki yaqut dodağım şəkkər, bal,
Bir busə dilərsən, canını göndər al.
Can tapsam əgər, allam onu yüz borca,
Bir busəyə verrəm iki yüz can dərhal.
Bir bax, o bənövşəlik nə xoşdur, dilkəş!
Çöllərdə tutub sanki kükürd od, atəş.
Qəmlər çəkən insan tək əyilmiş qəddi,
Yar ətri kimi ətri gözəldir, məhvəş.
Bir göz ki baxıb yollarına həsrətlə,
Qoyma kor olar ağlayaraq möhnətlə.
Bir xəstə könül ki səni, ancaq səni sevmiş,
Zülfündə əsirdir, onu tut hörmətlə.
Qəmdən nə qədər silsin ürək üzdən qan,
Bir vəslinə etsin nə qədər can qurban,
Rəhm eylə ki, can yağmır axı göylərdən,
Əfv eylə, ürək göyərməyir torpaqdan.
Olmaz bu qədər ağıllı heç bir insan,
Mehrin, qılığın etdi məni lap heyran.
Şad olmuşam, ey yar, bu gecə vəslindən
Qorxum budur ancaq gələ birdən hicran.
Sözlə məni qəmdən o gün azad etdin,
Vədinlə dünən qəlbimi çox şad etdin.
Çıxmışsa o gün söylədiyin fikrindən,
Bəlkə dediyin vədini bir yad etdin?!
Qəlbim sənə bağlandı, nahaq etdim mən,
Eşqin yox imiş, qəlbimi incitdim mən.
Çəkdim qəmini, qeyrlə sən şad oldun,
Allah sənə sən tək verə yar, getdim mən.
Sevgin, demərəm, könüldə peyda olsun,
Əksin gözümə, istəmə, şeyda olsun.
Könlümdə, gözumdə olmasın sevgin qoy,
Yurdun nə cəhənnəm, nə də dərya olsun.
Dərdinlə sənin hər gecə bir qəm gördüm,
Ağlar gözümü həsrət ilə nəm gördüm.
Nərgis gözün aldatdı, yuxum qeyb oldu,
Ömrümdə şirin bir yuxu mən kəm gördüm.
Qurdu suyun ahıyla fələk çardağı,
Tonqal qaladı canda qəmin yığnağı.
Yellər kimi daim gəzirəm dünyanı,
Hardandı görüm vücudumun torpağı.
Hər kimsə ki eşq ilə yanan olmuşdur,
Axşamları səccadəsi qan olmuşdur.
Aləm bilir, eşqin çadırı dünyadə
Göydən də uzaqda dayanan olmuşdur.
Hardan gecə bilsin çəkir aşiq nə sitəm,
Bilsin nə bəlalar çəkir o taleyi kəm.
İnsanlar onu məhv eləyər sirr açsa,
Gizlətsə, onu məhv eləyər mütləq qəm.
Qəlbim kimə eşqindən əgər söz söylər,
Başlar sözu, hicran qəmini yüz söylər.
Baxsan yenə naz ilə, gülər qəm vurmuş.
Var ol, məni güldürmüsən, ey göz, söylər.
Eşqinlə yanan qəlbimə saldın odlar,
Baxdın suda öz hüsnünə təkrar-təkrar.
Gördün saçını, bəxtiməmi oxşatdın,
Atdın o qara zülfü yerə, ey dildar.
Çəkdim necə qəm, gör ki, sənin hicrindən,
Bir dost olub ağladı mənə hər düşmən.
Etdim o qədər nalə sənin eşqinlə,
Yandı halıma bütün gecə şam qəlbən.
Səndən nə doyar, nə dönnəm asanlıqla,
Öldürsən əgər, nə dinnəm asanlıqla.
Nə özgəni yad eyləyərəm xoşluqla,
Bir qeyri nə də bəyənnəm asanlıqla.
Bir söylə, nə olmuş o əhd, peymanlar,
Əhd etməyə cəhd eylədiyin dövranlar.
Mən bir günah etməmiş nədən bal sözlər,
Dönmüş zəhər olmuşdur, adam peşmanlar.
Könlüm hanı dərdimdən açım mən söhbət,
Qəmdən deməyə canımda yoxdur taqət.
Fikrimdən əgər keçsə də məktub yazmaq,
Yoxdur buna qəlbimdə mənim güc, qüdrət.
Zülm ilə alıb qəlbimi yarım candan,
Qaytarsa da, almaram qaçıb mən ondan.
Məhşərdə ürəksizcə durub qoy yerdən,
Olsun bu, bəhanə, yapışım canandan.
Mən ki bu qədər ağlaram aşkar-pünhan,
Zənn eyləmə qorxutdu məni tək bir can.
Gəldin, gözümə sudan lətif görsəndin,
Ağlatdı bu halın məni nalan-nalan.
Dərdin o buluddur gətirər qəm, həsrət,
Dərdin o budaqdır bitirər yüz möhnət.
Neylim bu zülmkar, bu inadkar bəxti,
Dərdin mənə zülm ilə edibdir qismət.
Arxında suyun axmasa da bəndənlə,
İnsanlığı tərk eyləmərəm mən sənlə.
Sordun ki, nə etmişəm sənə, aç söylə,
Artıq nə deyim, neyləmədin sən mənlə.
Baxma yerə, torpaq, su görər, ey dilbər,
Baxma göyə, gün salar nəzər, ey dilbər.
Görsə, ölərəm, inan ki, mən qeyrətdən
Bir kəs səni röyadə əgər, ey dilbər.
Dərdin o buluddur ki, tökər gözdən qan,
Dərdin o zəhərdir ki, ona yox dərman.
Hər ləhzədə min qəlbi yıxar dərd ilə,
Dərdin nə ürək qoyar, nə də sağlam can.
Yaşlar axıdar qəmli üzümdən dərdin,
Zülm etmədə qalmazdır özündən dərdin,
Yansam da mən odlarda sənin dərdindən,
Qəmdən yanaram, getsə gözümdən dərdin.
Yoxdursa bu qəmlərdə mənə bir yan ol,
Ey göz, daha qan ağla, könül sən qan ol.
Eşqin qəmini sən ki təzə çəkmirsən,
Könlüm, nə deyim eşqə necə qurban ol.
Hiyləylə tutub əllərimi bağlarsan,
Zülfünlə də bütpərəstə gün ağlarsan.
Nərgizlərinə sübh buyursan hərgah,
Hüşyarı tutub məst deyə saxlarsan.
Göydə ayı nur saçdı, üzün sındırdı,
Sərvin belini sərv qamətin qırdı.
Mən canımı almışdım ürək qanımla,
Getdi sənə qurban, məni bu yandırdı.
Bilmir niyə könlüm necə dildar oldum,
Könlüm nə çəkir, gör necə ağlar oldum.
Qəh! Qəh! Nə yatırsan gecələr asudə!
Bəh! Bəh! Gecəmə gör necə bidar oldum.
Mişkindir üzün, saçınsa qandan əlvan,
Amma ki bilirsənmi necə, ey canan,
Üz mişkdir, amma ki hələ nafədədir,
Çıxmışsa da nafədən, olub zülfün qan.
Səs saldı bütün aləmə bu qəm, möhnət,
Tuş gəlmədi vəslin mənə, qaldım həsrət.
Zülmündən olub qəmim mənim həddən çox,
Dözdüm necə bu qəmlərə heyrət, heyrət!
Düşmüş bu gecə bəxtimə təklik, hicran,
Könlümdə qalar sabah bu qəmdən tufan.
Buymuş payın, ey gözüm, yetər qan ağla,
Odlarda yan, ey könül, bu olmuş fərman.
Gülgündür üzün, bənzər ona tər güllər,
Bənzər sənə qamətdə də sərv, ey dilbər.
Bülbül soruşur səsində qəmlər güldən:
“Aləmdə gülə varmı görən tay, bənzər?”
Eşqinlə sənin can oda yaxsan, azdır,
Göz yaşı olub üz boyu axsan, azdır.
Zülfündə daraqlar kimi gəzmək xoşdur,
Saçlarda itib zülfünə baxsan, azdır.
Görsə üzünü huri xəcalətdə qalar,
Göylər günəşi nuru üzündən pay alar.
Hər dəm üzümüz gül üzünə həsrətdir,
Ayrılsa üzündən üzümüz yaşla dolar.
Sənsiz nəfəsim köksümə peykan olsun,
Sənsiz yaşasa, qəlb evi viran olsun,
Könlümdə sevinc olsa qəmindən qeyri,
Küllən bu vücudum ona zindan olsun!
Qan tökməsə gözlər yenə gözlərdim mən,
Qəlbimdə sənin sirrini gizlərdim mən.
Olmazsa bu solğun bənizim, fəryadım,
Hər sirrini can-başla əzizlərdim mən.
Olsaydı əgər məndə deyək yüz min can,
Qarşında mən onları verərdim qurban.
Qəlbində bu hicrana dedin tab varmı,
Qəlb olsa idi, qəlbimə neylər hicran.
Əvvəl sənə öz qəlbimi göstərməzdən,
Asudə idim eşqə könül verməzdən.
Allaha şükür, sənin qulundur qəlbim,
Bağrım kimi bax yoxsa tökərdim gözdən.
Nəymiş görəsən dərdi, o ənbər saçlar
Çıxmış, de, başından bu sayaq, ey dildar?
Dərdindən əgər tük kimi incəlsəm də,
Barı belə çıxmaram başından, zinhar!
Gəldi gecə, zülmətdə yox oldu aləm,
Gəldi mənə də qismət oyaqlıq həmdəm.
Bildirdi günəş də aya: bezdim bəsdir!
Sındırdı fikir çənbərini çərxin qəm.
Zülmət gecə qəm çəkməyə nə həmdəmsən,
Cismim kimi incəlməmisən, möhkəmsən.
Aşiqlərə qiymət verə bilməzsən sən,
Aşiq deyil, eşq əhlinə nə məhrəmsən.
Şehdən payız içmişdir ağaclar badə,
Sərxoşca bir il çiçək tutur röyadə.
Açsın deyə bağlarda çiçək lalələri
Min teşt kimi düzüb çəmən səhradə.
Dar köksümü qəmlərin seçibdir meydan,
Güllər üzünü görüb qalarlar heyran.
Daş qəlbinə təsir eləmir göz yaşım,
Bir söylə, nə daşdır ürəyin, nə zindan!
Sən hər nə qədər istəməsən qəmlər var,
Sevgində də hicran dolu çox dəmlər var.
Ayrılmağın əyyamı gəlib, bir dillən,
Bir dəmdə, özün gör, necə aləmlər var.
Hərgah ki, gözümdən yaşım əlvan tökülər,
Ağlar mənə göy, yaşı bir ümman tökülər.
Səndən gözüm ayrıldığı gün qan tökdü,
Ayrılsa bədəndən baş əgər, qan tökülər.
Didarına, ey gül, o vurulmuş gəldi,
Könlündəki həsrət, o qor olmuş gəldi.
İnsaf dəni səp, tazə qəfəs qur bir də,
Bir də o qanadları qırılmış gəldi.
Həsrət yenə bağrımda mənim qövr eylər,
Dövrəmdə gəzər qəmin, mənə cövr eylər.
Can qurban edim eşqinə söylər könlüm,
Beynimdə də ancaq bu xəyal dövr eylər.
Sevdaya gərəkdir canı qurban et sən!
Şad olmaya könlün, onu viran et sən!
Vəslindən onun zərrə qədər pay görmə,
Dərd ilə atıb aləmi əfğan et sən!
Şəhla gözün, ey gözəl, baxsa məstanə,
Sərxoş da gələr, mey də gələr əfğanə.
Rəqs eyləsə saçların sənin bir ləhzə,
Yüz fitnə qopar, könül gələr tüğyanə.
Ömrüm, – dedim, – oldu daha puç, rəhm eylə!
Dünya, – dedi,– korlandı həsəddən beylə,
Bir busə verərsənmi, – dedim, – can versəm?
Busəm, – dedi, – alçaldı haçandan, söylə!?
Biçarə təbük qorxmasa səndən, canan,
Hər bir yerinə mən kimi olmaz heyran.
Səndən nə qədər təpik yeyir, heç bezmir,
Tez-tez qayıdır, öpür ayaqlarından.
Arxında axan hər suya qurban ollam,
Xasiyyətin od! Yolunda candan ollam,
Hər tapdadığın torpağa ollam bir qul,
Ətrinlə gələn yellərə heyran ollam.
Qəm şadlığa çevrilər sənin lütfündən,
Daimi olar ömür dönüb baxsan sən.
Çatdırsa yanından ora yel bir torpaq,
Düzəxdə olar həyat suyu od birdən.
Zülm etsə mənə çörəkçi dilbər hərgah,
Kin ilə deyil, naz ilə eylər gah-gah.
Qaldım qəminin əlində mən sanki xəmir,
Qorxum budur: atsın oda yarım nagah.
Püstəndə gülüşlər gəzir, ey dilbər, bax!
Bir gün kimidir üzün, gözəldir, parlaq!
Gördüm ki, yonur, rəndə çəkirsən gah-gah,
Yoxdur sənə bənzər yonulu heç ancaq.
Gördük nə qədər zülm gözəl qəmzəndən,
Düşdük qəmə qəddin kimi bir düşməndən.
Şahmatını düz oyna vəfa taxtında,
Bir gün mat edər, heyfimi allam səndən.
Dartar yayı yağdırar o türküm oxlar,
Aşiqləri köksündən o hər dəm oxlar.
Gör bir nə çevik usta bir insandır ki,
Qalxar gecə zərbindən onun ax-oxlar.
Ləlin baharın taxtını talan etdi,
Məst etdi o badam məni nalan etdi.
Şaftalına həsrət mənəm, ey alma yanaq,
Heyva kimi mən saraldım, o qan etdi.
Başmaqçı verir başmağa hər dəm ziynət,
Ləli toxunur başmağa gah-gah, heyrət.
Bir bal dodağın süslədiyi bir başmaq
Göylərdə günəş tacı olar, ey afət.
Oğlan, sənə etdim nə qədər xidmət mən,
Rəhm eyləyəsən – dedim – mənə bir gün sən.
Bir bəndə kimi çıxmaram əmrindən heç
Ey can, nə də dönnəm səninlə əhdimdən.
Nəsrinin o gün vurdu mənə atəşlər,
Yellər bizə göstərdi dünən sünbüli-tər,
Sənsiz sudayam bu gün sanki nilufər,
Torpaq tökərəm sabah başa, ey dilbər.
Od vurdu o gün Nişapura tər güllər,
Göstərdi dünən su Mərvdə nilufər.
Əsdikcə bu gün Herat yeli can bəslər,
Olmazmı sabah Bəlxdə torpaq ənbər?!
Odlardan o gün çəkdi lalələr xəncər,
Atdı suya qalxanı dünən nilufər,
Ey yel, zirehi bu gün səməndən tulla,
Bir qönçəni yer sabah dəbilqə eylər.
Tər laləyə bənzər o müəzzin oğlan,
Görsə üzünu çəkər xəcalət lap qan.
Qəddindən onun söz düşəndə aləmdə,
Sərv eylədi səcdə ona heyran-heyran.
Əladır üzün tər-təzəcə güllərdən,
Xəttin, qırışın Xəllüx ilə Bərbərdən.
Bərbərli əgər görsə səni bəndən olar,
Baş qoy sinəmə öpüm ipək tellərdən.
Ey zülfü tökən burum-burum, həm çin-çin,
Xəttinlə sənin bir-birinə dəymiş Çin.
Çin mülkünə qaçmışdır əlindən huri,
Vermiş sənə dünyanı, sözün çıxmış çin.
Yarın nazına artıq o taqət yoxdur,
Könlümdə daha o od, hərarət yoxdur.
Qəlbimdəki odlardan əsər görsənmir,
Dilbərdə də o hüsn, təravət yoxdur.
Ləlindən onun görüb pay umdun, ey sap!
Ləlinə tərəf yel kimi cumdun, ey sap!
Ömrün nədən iynədə gödəkdir böylə,
Sən ki o həyat suyunda çimdin, ey sap!
Yarım dedi ki, durma, ələ bir cam al.
Qəm çəkmə, mey iç, bu dünyadan ilham al.
Sordum ki, noğul, heyva, yoxsa nar olsun?
Alması dedi: – Şaftalu, ondan kam al.
Şamdır üzün, ey gözəl, könül pərvanə,
Zülmündən olub eşqə düşən divanə.
Eşqin verəcək katibi bir gün fərman
Ləb xətti ilə ağ üzünə mərdanə.
Şux olmalıdır sevgili, oynaq, dildar!
Aşiq gərək eyləsin nalə, min ah-zar.
Qəlbin, – dedi, – məndədir apar gəl, durma!
Bildirdim ona: – Sənsən alan, sən qaytar.
Zülfün təzənə, neydir o şümşad qamət,
Səndən nə göyərçinbaz olar, ey afət!
Çırpınmadadır ürək göyərçinlər tək,
Vəslin neyinə ta qalacaq kim həsrət.
Od tək yuva qursan da daşdan, ey saqi,
Axmazmı əcəl seli başdan, ey saqi.
Dünya quru torpaqdır, oxu, ey mütrüb,
Yeldir bu nəfəs, başla başdan, ey saqi.
Yollardakı tozlar kimi tapdansan da,
Yellər kimi hey qaçmağa qatlansan da,
Zinhar, əgər versə sənə abi-həyat,
Alçaqlar əlindən su alma, yansan da.
Yarımla o gün etdim əcəb bir söhbət,
Doydunmu, – dedim, – məndən? O dedi: – Əlbət.
Dilləndi dedi: – Ağzını aç, bir söz de.
Dindim: – Nə deyim? Dedi: – Budur hə qismət.
Şaftaluna bax bir sən, a şümşad qamət,
Gəldi mən öpüm doyunca, heyrət, heyrət!
Od saldı yaman könlümə o alma buxaq,
Hardan qoxuyar heyva, yanan, ey afət?!
Olmaz o şəkər tüngü heç ağzın tək dar,
Yox güldə üzüntək belə tər, gülrüxsar.
Qəlbim sənin eşqinlə olub yüz parça,
Kipriklərin etsin ona çarə nə olar?
Duzsan, elə bil, tamam lətafətsən sən.
Tər gül kimisən, bütün təravətsən sən.
Bildim ki, lətafət döşündən əmdin süd,
Peyğəmbər imişsən, necə afətsən sən.
Yalvardım o gün dərziyə, tərpənsən bir!
Allahı sevərsən, aşağı ensən bir!
Dilləndi: – Vüsal qəbamı almırsan sən,
Canla alaram, – dedim, – bəri dönsən bir!
Olmuşdu dünən gecəm tükənməz yəlda,
Qoydu gözümü qəsdən o dilbər yolda.
Tökdüm gecə mən sübhə kimi gözdən dürr,
Qoyma, – dedim, – Allah, məni naçar halda.
Ey türk, sən Allah, məni öz qoynuna çək!
Nolar məni bir ağuşuna al bərk-bərk.
Bir halda ki, işlərim düyün düşmüşdür.
Ey qəmli gözüm, sən də tez ol ağla görək.
Əsdi qara yel, yandı nəsin paltarı,
Yandı bu nəsin nəsliyinə Rum yarı.
Söndürməyə mən şəmi yerimdən durdum,
Gördüm ki, nə şam qalıb, nə də mumları.
Bülbül yenə torpaqda o gün çəng çaldı,
Bərbətlə turac dünən qəlbə od saldı.
Qarğa rübab atmış suya, ey dost, bu gün,
Ney çalmağa, ey qumru, sübhə yel qaldı.
Eşqindən, a torpaq ələyən, soldum mən,
Bir kimsəyə bir söz demədim dərdindən.
Ovcumda qızıl mən səni gəzdim hər gün,
Torpaq ələyib amma zər axtardın sən.
Ey gül, üzünü bəndə kimi yad etsək,
Zülfünlə sənin könlümüzü şad etsək,
Qəm şahmatını oynamışıq biz sənlə,
Könlün gərək incinməyə biz mat etsək.
Olmuş mənə səndən qəmü sevda hasil,
Hicranın əcəb qatil imiş, ey qatil.
Bir öylə gözəlsən ki, sənə söz çatmaz,
Dünyaya gəlib aləmi etdin batil.
Ey can, diləyim ürəyimin dərmanı,
Bağlarda sənin üzün kimi gül hanı?
Çin nəqşi xəcil oldu sənin hüsnündən,
Bir böylə büt olmaz ara, gəz dünyanı.
Mən Məhsətiyəm, hüsnümə yox tay, ortaq,
Olmuş mənə heyran o Xorasanla İraq.
Ey Puri-Xətibi-Gəncə, gəl sən allah,
Qoyma məni ta yandıra odlara fəraq.
Bir gün iki iynəçi çıxıb meydandan,
Getmişdi şaha şikayətə dövrandan.
Əmr eylədi şah dərzilərə Arranda:
“Gah iynəni siz bundan alın, gah ondan!”
Gördüm o gözəl gənci ki, Sərracanda,
Olmaz belə lazımlı onun tək can da.
Yaslarda qalar onun qəmindən insan,
Eşqindən onun min fərəh artar canda.
Zülfündür otuz zənci, sanki sərxoşdur,
Yatmış o otuz gümüşlükdə, bihuşdur.
Ya fil sümüyü, yoxsa gümüşdür boynun?
Alsan da otuz busə sən ondan, xoşdur.
Hər səmtə, gülüm, vurma bu dar meydanda,
Üzdən saçını götür, qalarsan qanda.
Eşqindən əgər iynə qədər od düşsə,
Bir yanda qadın yanar, kişi bir yanda.
Gördüm bacadan dünən gözəl bir oğlan,
Ondan de, gözəllikdən əgər dəm vursan.
Rəhm eyləmədi könlümə o bir zərrə,
Tüstüm bacadan çıxdı, lap oldum heyran.
Getdin içəsən badə, xoş adətdir bu!
Yar olsan əgər, əhdə sədaqətdir bu.
Yoldurdun üzü, aləmə olmuş məlum,
Nə üzlə baxım sənə, nə surətdir bu?!
Əqrəb kimicə canımı zülfün çaldı,
İmanımı ox qəddin əlimdən aldı.
Xəttin, elə bil, buyruğudur şahların,
Yəni ki, təvəkkül bir Allaha qaldı.
Gah fayda görüb gözüm mənim, gah da ziyan,
Alçaq, ya uca, yaxın-uzaq, ya yaddan.
Amma əcəb iş budur, o dost, düşmən tək,
Yaxşı-pisimi söyləyir aşkar-pünhan.
Göstərdi həvəs papaqçı dilbər qəlbən,
Atlas papağa vurdu naxış müstəhsən.
Hər bir naxışa söylədim əhsən min-min,
Hər dördünə ancaq bəsiydi bir əhsən.
Olmuş üzünə qadın, kişi lap heyran,
Dərdindən ürək dərdə düşüb, can viran.
İllərlə atan satdığı hər paltarı
Bir gündə cırar aşiqin, ey yar, asan.
Ədlin bir üzük, bəndinə düşmüş düşmən,
Qoydun göyə nərdiban özün ədlindən.
Hökmün çirişiylə qoy cahan birləşsin,
Əmrin palan, onlar bir ulaq, sahib – sən.
Əsmişdir o gün lalə, gül üstdən yellər,
Torpaqda dünən bitirdi sünbül çöllər.
Abi-həyat içsən, bu gün iç, aldanma;
Odlarda yanarsan sabah, qalar küllər.
Öldürsə bıçaqla kimi yarım hərgah,
Sonra tutar ağzında ləbiylə gah-gah.
Öldürdüyünə bir də bıçaq çəksə əgər,
Öldürdüyü can tapar ləbindən nagah.
Can xəstə düşüb bir toxucu oğlandan,
Zülfündə əsir olub bədən çoxdandan.
Hər dəm ki daraqsız darayar yar zülfü,
Hər ləhzə yanar bağrım ahü-əfğandan.
Durmuşdu dükanda yenə qəssab oğlan,
Səf çəkmiş adamlar yenə sağdan-soldan.
Çəkdikcə əli yanlarına söylərdi:
Əhsən mənə! Olmaz belə buddan, qoldan.
Eşqinlə bu dünya mənə bir cənnətdir,
Qəm şahmatım ancaq üzünə həsrətdir.
Neyçün məni mat xanəsinə salmışsan,
Yoxsa sənə olmaq bu qayda adətdir?
Bir nal götürüb gəldi o nalbənd oğlan,
Nal vurmaq üçün əyildi, qaldım heyran.
Kim gördü bu cür möcüzəni aləmdə,
Vursun hilal at dırnağına bədr olan.
Getdi qanalan yanına o şux həmdəm,
Tutdu qanalan, bağladı möhkəm-möhkəm.
Mərcan, elə bil, sıçradı tər büllurdan,
Neştər damara dəyib onu çərtən dəm.
Gəlmişdi Çegeldən bu gözəl oğlanlar,
Ya Rəb, necə torpaqla yoğrulub onlar?
Əndamı gümüş, ləbləri bal, sözlər qənd,
Ya Rəb, necə yerdən çıxıb bu şux canlar?
Qəlbində soyuq qışdır, üzün gül, nəsrin,
Düşmənlərə sevgi, bizə göstərdin kin.
Yatmış, deyəsən, çoxdan uğursuz tale,
Yoxsa bizə sən bir belə zülm etməzdin.
Yaz vaxtı su üstündən özgə yer seçmə,
Bir yasəmən üz yarın sözündən keçmə.
Ənbər saçını qoxla o yarın daim,
Gül rəng şərabdan kənar nə var, içmə.
İsaya səni and verirəm, ey dilbər,
Gəlsən bizə, qorxudan tamam üz döndər.
Gah nəmli gözümdən yaşı sil, ey tərsa,
Gah-gah ləbimə toxunsun o tər ləblər.
Sürtüb saçına ənbəri, nazlansan sən,
Dünya necə tərsalığa dönməz birdən.?!
Yeddi fələk üstündə gəzirsən sən ki,
Neyçün belə qorxub yanıma gəlmirsən?
Gəl sayma xarabatı oyuncaq, gəlmə,
Əvvəlcə qələndərlik elə, bax, gəlmə.
Hər kim ki gəlib, keçib canından burda,
Candan keçən olmasan get, ancaq gəlmə.
Şadlıq atını sürsən, açarsan meydan,
Sehriylə təbi insanı eylər heyran.
At, fil, ya topu, piyadanı, ya ferzi,
Usta, çevik oynarsan, udarsan asan.
Güldün, çəmənə qırmızı güllər sərdin,
Çovğunlu qışı güllü yaza döndərdin.
Bildin ki, könül verməyəcəm mən güllə,
Xahişə gedib bənövşəni göndərdin.
Könlümdə mənim, ah, ey kələkbaz oğlan,
Qoymuş qəminin quşu bala çoxdandan.
Könlümdəki qıvrılma o zülfündədir,
Aşkardır, ilandan törəyər ancaq ilan.
Könlüm qəminə olmuş əzəldən məskən,
Canda əbədi qəminlə dost oldum mən.
Sevdim canımı, könlümü ondan ötrü,
Var bunda dağın, onda nişan dərdindən.
Olmuş yanağın mişk, saçın qan, ey mah,
Bir söz demərəm dəlilsiz olsam hərgah.
Üz – mişk, hələ nafədə qalmış ancaq,
Zülfün ucu – qan, çıxır nafədən gah-gah.
Şor bəxtim üzündən qanını, ey canan,
Aldatdı əgər tökdüsə zalım dövran.
Gəldin, qisas aldın bu yazıq aşiqdən,
Baxmaqla gözümdən necə gör tökdün qan.
Sevdim səni, gördüm nə qədər kin səndən,
Sanki aradan axan suyam, ey yar, mən.
Ya mən günah etmişəm, tutubdur hirsin,
Ya özgə yarın var, o da gizlin məndən.
Dərdinlə mənim tək, de, yanan harda var?!
Zülmünlə bu cür qəlbi sınan harda var?!
Eşqində təzə peyda olanlar çoxdur,
Əhdində mənim tək dayanan harda var?!
Sənsən dilimin əzbəri, ey yar, hər dəm,
Fikrin gecə-gündüz mənə munis, həmdəm.
Zülm etmə mənə, bir iş çıxardar nagah,
Könlümdəki odlar, ya Xudam, ya naləm.
Mən getdim, ürək çox qalacaqdır burda,
Hər dərdinə həmdərd olacaqdır burda.
Cismim gedir, əvvəlki kimi, qəlb amma
Eşqinlə sənin kam alacaqdır burda.
Ollam bu zəiflikdən elə mən pünhan,
Qallam, nə qədər desən, gözündən pünhan.
Cismim əriyib, bircə dəfə ah çəksəm,
Ahla gedərəm ərşə özümdən pünhan.
Ağzın, gözün, ey lalə üzlü, şux, göyçək,
Almış elə bil, püstə, badamdan örnək.
Bir gör nə kiçikdir gözünlə ağzın ki,
Sığmaz buna yaş tökmək, ona bir gülmək.
Sevdik nə kilim biz, nə də ki səccadə,
Cəlb etdi bizi təkcə xarabat, badə.
İçmir şərabı, badəni qorxur qazi,
Xoşdur ona da yetim malı dünyadə.
Yoxdur qanadım, mən yazıq, aciz bir quş,
Düşdüm toruna sənin xəbərsiz, bihuş.
Dağlardan ağır bir qəmə düşmüş könlüm,
Hər yerdə işim ah ilə əfğan olmuş.
Yandım nə qədər qəmindən, ey qəssab, mən,
Dəysin sümüyə bıçaq, – dedim, – qoy birdən.
Satmaq sənə öldürdüyünü adətdir,
Satma məni öldürsən əgər, nolar sən.
Ey qumru kimi sevgiyə yad dilbər sən,
Tavus quşunu hüsn ilə mat eylərsən.
Köksümdən uçar ürək göyərçinlər tək,
Kəklik kimi sən əgər qapımdan girsən.
Rəhm eylə, deyin hamamçı getsin tezdən,
Yatsın bu gecə, arxayın olsun bizdən.
Tezdən tələsik durram, obaşdan gəlləm,
Qəlbimdən ocaq, bollu su verrəm gözdən.
Meyxanada bütlərlə təhiyyat xoşdur,
Pudluq qədəh əllərdə münacat xoşdur.
Təsbihlə riyakarlıq etmək iyrəncdir,
Zünnar ola əynində, xarabat xoşdur.
Qəlbimdəki oddan zəmanə – atəşgah!
Çox köhnə olar dünya vücudumdan, ah!
Qardaşlarımın torpağı üstdən çıxmış
Bir kuzə su içsək, məsələn, biz hərgah.
Ey çərxi fələk, aləmi viran etdin,
Zülmünlə cahan mülkünü talan etdin.
Yarsaq sinəni sənin əgər, ey torpaq,
Görrük, necə gövhərlər udub qan etdin.
Bir halda ki, görmədim sədaqət səndən,
Bəsdir nə gərək giley, şikayət səndən.
Dünyada sənə bir görünür düşmən, dost,
Get, get, nə gərək edim hekayət səndən.
Etdim nə günah, sən mənə göstərdin kin,
Neyçün bu qədər zülm, əziyyət verdin?
Olmuşdur olan, rəhm elə bundan sonra,
Qan tökmə, yetər, bir suçu yoxdur qəlbin.
Ancaq gül üzünlə ürəyim, bil, şəndir,
Olsan harada, ora mənə gülşəndir.
Bir tək ki, o cütdür, o kaman qaşlardır,
Bir cüt ki, o təkdir, o boyun, kölgəndir.
Qoymuş qapıya bir kötük o qəssab yar,
Hər gün kötük üstündə təzə bir qan var.
Töksən qanımı, burda qoyar kim qiymət,
Bir arpaya dəymirsə burda çox qanlar.
Gəldim evinə, gördüm o dövlət yoxdur,
Könlüm diləyən bir adi sərvət yoxdur.
Hər şey burada bolca, deyirsən, vardır,
Vardır orada hər şey, o nemət yoxdur.
Olsan qoca, bir yerdə bizi kim saxlar?
Qəmlər dolu evlərdə bizi kim saxlar?
Zəncir kimidir zülfüm, özün bax, ey şeyx,
Burda daha zəncirdə bizi kim saxlar.
Bir huri səbuh vaxtı gəlsə sübh erkən,
Versə mənə badəylə dolu cam birdən,
Hərçənd bu cür söz mənə olmaz layiq:
İtdən də pisəm, cənnəti yad etsəm mən.
Yarın üzünə istədi bu kəc dövran
Məhv etməyə o hüsnü yaza bir fərman,
Duydu elə bil fikrini çərxin əvvəl,
Getdi daha tez cənnətə o şux canan.
Dost oldu, budur, çıxdı buxaqdan saqqal,
Barmaq qıcadı üzə uzaqdan saqqal.
Saqqal çıxarıb sonra da yoldun, bildim,
Yoxsa hara bəs getdi nahaqdan saqqal.
Əfsus, gülün üstündə tikanlar bitdi,
Bir qarğa sənin laləni talan etdi,
Aldı qələmi gümüş zənəxdan, ey yar,
Ləli-ləbini qaraldıb o incitdi.
Yatdım gecələr naz ilə, onlar getdi,
Qəmzəmlə o dürr deşdiyim anlar getdi.
Oldun canıma, könlümə munis, həmdəm,
Getdin, beləcə o xoş zamanlar getdi.
Öz dayəsinə dünən o nadir dilbər,
Ərz eylədi gövhər kimi çox xoş sözlər.
Ərz etdi filan kamına yetsin, ya yox,
Lal olsun onu, söylədi: – Yox! Yox! – əzbər.
Yandı ürək odlarda o gün çox pünhan.
Yellər də dedi dünən gözəl bir dastan!
Hər kim ki bu gün üzündə vardır bir su,
Torpaqda yatar sabah, çıxar meydandan.
Oynaq yerişin, gəzməyinə mən qurban,
Olsun o zərif paltarına qurban can.
Mümkünmü rəqib olmayanda kuyində
Bir busə alım, ey yar, ayaqlarından.
Dünyada daraq, daş kimi versən fərman,
Ləlinlə desən bircə dəfə, ey canan,
Zülfündə əlim, inan, olar yüz barmaq,
Min ləblə öpər ləbim ayaqlarından.
Göydə günə, yəni üzünə and olsun!
Mişkin saçının gündüzünə and olsun!
Gözdən su verib suvarram, ey can, könlü,
Təkcə o sənindir, özünə and olsun!
Könlüm sitəm oxlarına oxdan olsun,
Daim yaşayan sən kimi canan olsun.
Can verdi könül qapında yüz şadlıqla,
Rəhmət deməyə barı bir insan olsun.
Rindlərlə xarabat tapa daim ziynət,
Yandırsın oda zahidi hər qəm, möhnət.
Bir dürd içənin qalsın ayaq altında
Sufi geyinən cındır, o yun göy xələt.
Hər yerdə sən ol könlümə, ey gül, həmdəm,
Yaqut ləbinə dəyməyə dünya bir dəm.
Hansı gecə sən yanımda olsan, ey yar,
Ta məhşərəcən olmaya gündüz aləm.
Ey yel, dilinə sənin fəda olsun can,
Görsən sən əgər yarımı, getsən burdan,
Tez Məhsətini, söylə ki, gördüm yolda,
Dərdinlə sənin edirdi o, can qurban.
Xəttin sənin, ey gül, bol oldu ta yundan,
Artıq yanağın könlümü etməz heyran.
Şaftaluna meyl eyləmərəm mən bir də,
Düşmüş yanağın yun səbətə, ey canan!
Daim bu düşüncəylə olur qəlbim qan,
Çoxmu qoyacaqdır bizi nakam dövran.
Lütfün mənə çoxmu olacaq hər gün kəm,
Eşqim mənim artacaq sənə, ey canan.
Ceyran Çini öz mişkinə qəltan eylər,
Ətriylə saçın mişki peşiman eylər.
Dərdinlə sənin bir gecə kim yar oldu,
Ta sübhə qədər ah ilə əfğan eylər.
Bəxt atına vurmuş yəhər, ey şah, dövran,
Tutmuş səni üstün o bütün şahlardan.
Zər nallı atın gəzməyə ta torpaqda,
Örtündü gümüş örpəyə, bir bax, hər yan.
Artıq nə deyim mən, iştiyaqın nə edib?!
Hiylən, yalanın, riyan, nifaqın nə edib?!
Zülfün kimi bir uzun gecə lazımdır,
Bir-bir sənə söyləyim fəraqın nə edib!
Yarım papağı tikir nə şirin-şirin!
Hər kim onu görsə, deyər, əhsən min-min.
Hər gün bəzər atlas papağı ləl ilə,
Üstündəki saplar gümüşü, ya zərrin.
Ey şah, sənə məndən bu səna bəsdir, bəs!
Aciz qarıdan sənə dua bəsdir, bəs!
Mən ki deyiləm öküz, nə lazım buynuz,
Olsam, iki buynuz da daha bəsdir, bəs!
Çəksən yayı, öz çiyninə güc versən sən,
Ağzından öpür ox necə bir görsən sən.
Sanki kirişi mənim sözümdən hördün,
Çatmır qulağa, hər necə, istərsən sən.
Əldən, nə deyim, gör necə varım getdi,
Yəni qaçıb o zülfü xumarım getdi.
Qoydum ələ mən həna nigarım görsün,
Yatdım durub əldən o nigarım getdi.
Çıxmışdır üzündən daha dildarın xət,
Sanma azalıb ondakı o hüsn, əlbət.
Əvvəl üzünün bağında güllər vardı,
Verdi ona burdan da göy otlar ziynət.
Çatdıqca gücü, fikri budur kəc dövran,
Qoysun məni nakam, eləsin hey divan.
Əhd etdi fələklər yerin ətrafında
Fırlatsın özüylə məni nalan-nalan.
Şahlar hamı məclisdə içərlər badə,
Çəngi, neyi hər dəmdə salarlar yadə.
Şadlıq sevər əllərim, onu, ey şah, sən
Gəl saxlama göndə, zərə tut dünyadə.
Olmuş biləyin gör necə yumşaq yun tək,
Dünyada kim istər belə yundan dönmək.
Yundan geyiniblər bu gözəl oğlanlar,
Quyruq da geyər əyninə yundan köynək.
Mən söylədim: – Ey gül, mənə tez mey ver gəl,
Dilləndi, dedi: – Adna günü bir dincəl.
– Güllər gələn il açar, – dedim mən, – bir də
Hər həftədə bir adna var, açma əngəl.
Qəlbində küfr var, nə namaz, ya iman?
Keçmiş bu zəhər cana, nə eylər dərman?
Hər yerdə tanıtdın özünü sən zahid,
Çirkindisə nəfsin, bu xeyir verməz, qan!
Daim tökülər qəminlə gözdən yaşlar,
Ey mehrini məndən kəsən, nə qəsdi var?
Hörmətlə yanaş, bu qanlı yaş – bir karvan,
Gəlmişdir ürək kəbəsindən, ey dildar!
Gördü gözünü gözüm, gözü bərk açdı,
Gen düşdü gözün, yuxum gözümdən qaçdı.
Nur tapdı gözündən nə qədər göz varsa,
Görməz belə göz gözüm, bu nə göz-qaşdı?
Bütdürsə üzün, bütə gətirrəm iman,
Mey versən əgər, xoşdur o məstlik, canan,
Eşqinlə sənin ondan ötrü oldum yox,
Xoşdur mənə bu min dəfə var olmaqdan.
Ləlindən eşitdim nə qədər xoş söhbət,
Oldu mənə axır bu görüşmək qismət.
Dürr danəsi var, deyən, qulaqlarında,
Gözdən tökülən yaşımdır o dürr, əlbət!
Könlüm diləyir ki, düşə fürsət birdən,
Ta söhbət açam qəlbi yaxan qəmlərdən.
Bilməm o zaman hər yaramaz alçaqlar
Göydənmi yağır, ya cücərirlər yerdən.
Qəsdin səfər etməksə, dayan, ey sarvan,
Rədd etmə, keçib getmə, aman, ey sarvan.
Hərçənd dəvə yük daşıyır, amma sən,
Qəm yüklə aparram mən, inan, ey sarvan.
Göylərdə min illərlə günəş dövr eylər,
Bir kan zər olar, o ya ki bir kan gövhər,
Tək bircə sözünlə əlim, ovcum, ey şah,
Olmuş, düzü, gövhər kanı, həm, bir bax, zər.
Ey Puri-Xətib, dinlə öyüd gəl hərdən,
Şadlıqla mey iç badə dolu sağərdən.
Allah da qaçır itaətdən, üsyandan.
Dünyada kam al badə ilə dilbərdən.
Sərməst düşüb yolda o gün gördüm yar,
Çökdüm yerə, tutdum əlini mən naçar.
Düşmür bu gün onlar yadına heç yarın,
Yəni “xəbərim yoxdu” – deyir, lakin var.
O hüsn, gözəllik nədir, o hiylə, kələk,
Aşiqlərə çatdıqca gücü zülm etmək?
Naz-qəmzəsinin həddi-hüdudu yoxdur,
Saqqalla, ey Allah, Sən ona xəncər çək.
Yalvardım ona yolda tutub bir gün mən,
Tər basdı xəcalətdən onu, bax, birdən.
Lütf ilə bu solğun üzümə bir güldü,
Əks oldu üzüm dişində əhsən, əhsən!
Getdi o gedən, başda xumarım qaldı,
Könlümdə nə səbrim, nə qərarım qaldı
Fikrimdə dedim ki, gələcək yar mütləq,
Sanki nə gedib, nə intizarım qaldı.
Ey xaslara fitnə, el üçün bir afət,
Göylər də günəş üzünə eylər heyrət.
Çıxsan dama Bəlx ellərində, ey ay, sən,
Şamda quyuda qəsəb gəzər kor, əlbət.
Ləlindən öpüb sonra sormaq arzumdur.
Sənlə mey içib badə vurmaq arzumdur.
Sərxoş da mən olsam, xumar da, huşyar da,
Çənginlə oturmaq, oturmaq arzumdur.
Qazdım nə qədər arx üzümdə dırnaqla,
Gözdən mən ora su bağladım şırnaqla.
Bir müddət üzüm susuz qalıb yanmışdı,
Bol-bol su axıtdım üzümü cırmaqla.
Dur, gəl, nə gözəl hücrəyə sahman verdim,
Məclis bəzədim, səndən ötrü can verdim.
Dur gəl ki, şərab ilə kababım vardır,
Qəlbimlə gözümdən onu, ey can, verdim.